Ayya Khema, Văn Hóa Phật Giáo, 9/2009
Khi chúng ta có thể
hiểu và thông cảm người khác,
chúng ta có thể để cho
họ là chính họ và yêu thương họ
Phần đông, người ta có cảm tưởng rằng họ họ có thể suy nghĩ
cặn kẽ về cuộc đời mình. Nhưng đó chỉ là 1 sự nhầm lẫn. Chúng ta chỉ là những
đối tượng của những cảm xúc của chính mình và chúng ta suy nghĩ theo những cách
dựa trên các cảm xúc ấy. Cho nên, điều hết sức quan trọng là phải làm gì đó để
chế ngự cảm xúc. Hệt như đường lối mà Đức Phật dạy ta về Tứ chính cần để đối
trị tuệ, Ngài cũng dạy ta Tứ vô lượng tâm để đối trị tâm. Về Tứ chính cần để
đối trị tuệ, chúng ta biết đó là:
1/ Không để sinh khởi những tà hạnh chưa sinh khởi;
2/ Không tiếp tục trưởng dưỡng những tà hạnh đã sinh khởi;
3/ Làm sinh khởi những thiện hạnh chưa sinh khởi;
4/ Tiếp tục trưởng dưỡng những thiện hạnh đã sinh khởi.
Tứ vô lượng tâm gồm có: từ (Metta), bi (Karuna), hỷ
(Mudita), và xả (Upekkha), thường được gọi là chỗ an trú của bậc Thánh. Khi
thành tụ được Tứ vô lượng tâm, chúng ta đã thực hiện được cõi thiên đường trên
trần thế, hay cõi cực lạc trong tâm thức.
Tôi cho là mọi người đều biết rằng phía trên chúng ta chỉ là
một bầu trời chứ chẳng làm gì có thiên đường. Nhưng chúng ta chứa đựng cả thiên
đường lẫn địa ngục ngay trong tâm mình, và đó là một điều có thể trải nghiệm
một cách dễ dàng. Cho nên, ngay cả khi chúng ta không đạt tới định và tuệ trong
thiền tập, Tứ vô lượng tâm cũng có thể cho phép chúng ta sống trong một mức độ
nhất định về sự chân thực, sự thương yêu, sự an lạc và sự chắc chắn, những điều
đem lại cho cuộc đời 1 phẩm chất hoàn toàn mới mẻ. Khi chúng ta có thể khởi tam
thương yêu không vì bất kỳ 1 lý do nào, mà chỉ vì long yêu thương chính là phẩm
chất của tâm, khi đó chúng ta sẽ cảm thấy an lạc. Chẳng thể nào mua được sự an
toàn mặc dù biết bao nhiêu người mong muốn điều đó. Những công ty bảo hiểm sở
hữu nhiều toà nhà to lớn vì con người cố gắng mua lấy sự an toàn. Nhưng một khi
chúng ta đã tạo được sự chắc chắn ngay bên trong mình thông qua một tâm yêu thương,
chúng ta cảm nhận được một cách chắn chắn rằng mọi phản ứng và cảm tưởng của
mình sẽ không làm thiệt hại cho sự an vui của chính mình cũng như của người
khác.
Từ - tâm đầu tiên trong Tứ vô lượng tâm - thường được hiểu
như lòng thương yêu. Nhưng lòng thương yêu này không có cùng một tác động như
tình yêu, một thứ tình cảm có vẻ chứa đựng nhiều ý nghĩa hơn đối với con người
nói chung. Chúng ta có nhiều ý niệm về tình yêu. Tư tưởng sâu sắc nhất mà chúng
ta có về tình yêu thường được chuyên chở trong tiểu thuyết, trong phim ảnh hay
trong những tấm áp-phích, là quan điểm cho rằng tình yêu chỉ hiện hữu giữa hai
người, thường là những người trẻ tuổi và xinh đẹp, được coi là thích hợp với
nhau nhất, và ở những người vì một lý do kỳ quặc nào đó chứa đựng các yếu tố
hấp dẫn nhau. Thế nhưng chẳng có tình yêu nào trong những loại ấy có thể tồn
tại mãi. Hầu hết người ta phát hiện rằng trong suốt cuộc đời mình tình yêu là 1
điều huyền hoặc, rằng tình yêu không hề tác động như vậy. Bấy giờ, phần lớn
người ta nghĩ rằng, nếu tình yêu không tồn tại mãi, thì có lỗi của ai đó hay có
lỗi của cả hai; và rồi họ sẽ thử tìm kiếm những mối quan hệ mới. Sau những lần
thử nghiệm thứ ba, thứ tư rồi thứ năm, có thể người ta hiểu đúng hơn, nhưng có
nhiều người vẫn tiếp tục thử tìm kiếm những mối quan hệ kế tiếp nữa. Chính
những điều đó là thường được gọi là tình yêu trong xã hội loài người chúng ta.
Thực ra, tình yêu chính là một phẩm chất của tâm thức. Tâm
của chúng ta chẳng có chức năng nào khác. Nếu chúng ta nhận thức rằng tất cả chúng
ta đều chứa đựng tình yêu trong tâm thức mình, và nếu chúng ta có thể phát
triển và nuôi lớn tình yêu ấy, chắc chắn chúng ta sẽ dành cho tình yêu một sự
quan tâm nhiều hơn điều mà chúng ta vẫn nghĩ. Ở tất cả những xã hội phát triển,
luôn luôn có những cơ sở khuyến khích sự mở rộng trí tuệ cho con người từ lúc
lên ba đến tận khi già chết. Nhưng xã hội chưa có cơ sở nào để phát triển tâm
thức, vì thế, chúng ta phải tự lo phát triển tâm thức cho chính mình. Hầu hết
người ta cứ như một loại đàn dây chờ cho có người khảy mới rung lên giai điệu
hay phải gắn vào 1 con người đặc biệt nào đó mới có thể làm cho họ cảm nhận
được tình yêu. Nhưng loại tình yêu đó bị ngăn trở bởi sự sợ hãi, mà sợ hãi
chính là một thành phần của sân hận. Điều làm cho chúng ta giận ghét là cái ý
nghĩ cho rằng con người đặc biệt kia có thể chết, có thể bỏ đi, có thể có những
cảm xúc khác hoặc cứ nghĩ ngợi đâu đâu ấy; sự sợ hãi về việc tình yêu có thể
chấm dứt, vì chúng ta tin rằng tình yêu chỉ có thể nằm ở ngay trong con người
đặc biệt ấy. Nhưng trên hành tinh này có tới vài tỷ con người, cho nên suy nghĩ
ấy thật là lố bịch. Thế mà hầu hết con người vẫn nghĩ là khả năng thương yêu
của mình phụ thuộc vào một người và có con người ấy ở đâu đó quanh ta. Suy nghĩ
ấy tạo nên nỗi lo về sự mất mát, và tình yêu bị cản trở bởi sự sợ hãi không thể
là tình yêu thuần khiết. Chúng ta cứ tạo nên sự lệ thuộc vào 1 người, và như
thế, lệ thuộc vào cảm xúc và quan điểm của người ấy. Trong một tình yêu như
thế, không hề có sự tự do, không hề có tự do thương yêu.
Nhưng nếu chúng ta có thể thấy một cách rõ ràng rằng tình
yêu là một phẩm chất mà mọi người đều có sẵn, chúng ta có thể bắt đầu phát
triển cái khả năng yêu thương ấy. Bất kỳ khả năng nào chúng ta cũng chỉ có thể
có được nhờ việc thực hành. Nếu chúng ta học gõ máy chữ, chúng ta phải thực tập
việc gõ chữ trên một bàn phím. Chúng ta có thể thực hành về tình yêu để dần dần
chúng ta có được khả năng ấy. Thương yêu chẳng liên quan gì đến việc tìm kiếm 1
ai đó đáng được yêu hoặc kiểm tra xem người ấy có thật sự đáng yêu hay không.
Nếu chúng ta tự vấn mình một cách đủ trung thực, chúng ta cũng sẽ thấy rằng
chính mình cũng chẳng đáng yêu gì, vậy tại sao chúng ta lại trông đợi một người
nào khác hoàn toàn đáng yêu? Tình yêu chẳng liên quan gì đến phẩm tính của
người khác, hoặc người ấy có muốn được yêu hay không, có sẵn sàng yêu lại mình
hay không, hoặc có cần tình yêu hay không. Mọi người đều cần tình yêu. Vì chúng
ta biết rõ hơn ai hết những lỗi lầm của chính mình, khi có ai đó yêu ta, ta
nghĩ, “Ồ, thật là cao thượng, người này yêu mình và chẳng cần biết rằng mình là
người có vô số vấn đề”. Chúng ta tìm kiếm người nào đó yêu mình để hỗ trợ cho
một hình ảnh nhất định nào đó về chính mình. Nếu không tìm ra một người nào như
vậy, chúng ta cảm thấy có một sự mất mát. Khi ấy người ta trở nên thất vọng
hoặc tìm kiếm những lối thoát. Tất cả những cách thức hành xử ấy đều là lầm
lẫn.
Trên con đường tâm thức, chẳng có gì để giành lấy mà cũng
chẳng có gì để gạt bỏ. Tất nhiên, điều đầu tiên cần buông bỏ là việc cố giành
lấy tình yêu, thay vào đó hãy cho đi. Đó chính là điều bí mật của con đường…
tâm linh. Người ta phải biết toàn tâm dâng hiến. Bất kỳ điều gì chúng ta thực
hiện bằng một nửa tâm ý, chúng ta chỉ gặt được một nửa kết quả. Chúng ta có thể
toàn tâm dâng hiến như thế nào? Bằng cách đừng giữ lại điều gì. Bằng cách đừng
mong cầu điều gì cho chính mình. Nếu chúng ta muốn được yêu, chúng ta chỉ đang
tìm kiếm một hệ thống nâng đỡ. Nếu chúng ta muốn yêu, chúng ta đang tìm kiếm
việc phát triển tâm thức. Ghét người khác thì dễ dàng hơn biết mấy. Ai cũng có
thể ghét người khác và biện minh cho sự ghét bỏ ấy, vì, tất nhiên, con người
thường chẳng mấy thông minh và chẳng hề hành động theo cái cách mà chúng ta
muốn. Sự ghét bỏ tạo ra những hào rãnh trong tâm ta, và việc lọt xuống những
hào rãnh ấy càng lúc càng dễ dàng hơn. Chúng ta không chỉ ghét bỏ người khác,
chúng ta tự ghét bỏ chính mình. Nếu một người biết yêu chính mình, người ấy cũng
dễ dàng yêu thương người khác, đó chính là vì sao mà chúng ta thường bắt đầu
thiền định về lòng từ bằng cách tập trung lòng từ vào chính mình. Điều này
không phải là tính ích kỷ. Nếu chúng ta không ưa chính mình chỉ vì chúng ta có
lỗi hoặc vì chúng ta đã phạm những sai lầm, chúng ta sẽ chuyển sự ghét bỏ đó
sang người khác và đánh giá về người khác một cách phù hợp. Nhưng chúng ta
chẳng hiện hữu ở cuộc đời này để làm quan toà hay vào bồi thẩm đoàn. Trước hết,
chúng ta không xứng đáng. Lại nữa, việc ấy là một nhiệm vụ hết sức không thỏa
đáng, chẳng được trả công, và chỉ làm cho người khác đau khổ.
Người ta thường có cảm giác là phải hành xử như vậy để tự
bảo vệ mình. Nhưng chúng ta cần phải bảo vệ chính mình trước điều gì chứ? Chúng
ta phải bảo vệ thân thể chúng ta để đừng bị thương tật. Chúng ta có cần bảo vệ
mình để khỏi yêu thương không? Chúng ta cùng có mặt trong cuộc đời này với
nhau, sống trên cùng hành tinh này trong cùng một khoảng thời gian, hít thở
cùng một bầu khí quyển.Chúng ta cùng có tứ chi như nhau, những tư tưởng như
nhau, những cảm xúc như nhau. Quan điểm cho rằng chúng ta là những thực thể
khác biệt chỉ là một ảo tưởng. Nếu chúng ta thực hành thiền định một cách chăm
chỉ và kiên trì, một ngày nào đó, chúng ta sẽ vượt thoát cái ảo tưởng về sự khác
biệt ấy. Sự thiền định giúp cho việc thấy được tính toàn thể của mọi vận hành
là một việc có thể xảy ra.Có một sự tạo tác và tất cả chúng ta đều dự phần vào
sự tạo tác ấy. Chúng ta có thể sợ hãi điều gì? Chúng ta sợ phải yêu chính mình,
sợ phải yêu sự tạo tác, sợ phải yêu người khác vì chúng ta biết rõ những điều
xấu về chính mình. Biết rằng chúng ta đang làm những điều sai trái, rằng chúng
ta có những tư tưởng xấu ác, không phải là lý do để không yêu thương. Một bà mẹ
yêu thương đứa con chẳng hề không yêu thương đứa con ấy nữa chỉ vì nó hư hỏng
hay nó làm những điều sai trái. Những đứa trẻ nít có thể có hàng trăm suy nghĩ
xấu ác mỗi ngày và gào to lên những ý nghĩ xấu ác ấy. Chúng ta cũng thế, nhưng
chúng ta không biểu hiện ra mà thôi.
Vậy, nếu người mẹ có thể yêu đứa con chỉ gây những chuyện
rắc rối cho mình, tại sao chúng ta không thể tự yêu mình? Tự thương mình và
biết rõ về mình không phải là cùng một việc. Tình yêu là sự ấm áp của con tim,
là sự quan hệ, sự bảo vệ, sự chăm sóc, sự quan tâm, sự bảo bọc đến từ sự chấp
nhận và hiểu biết về chính mình. Thực tập được điều ấy, chúng ta ở một vị trí
tốt đẹp hơn rất nhiều để có thể thực tập tình yêu hướng đến người khác. Họ cũng
chẳng đáng yêu gì như chính chúng ta, và họ cũng có vô số những suy nghĩ xấu ác.
Nhưng điều đó có hề chi. Chúng ta chẳng phải là quan toà, chẳng ở trong bồi
thẩm đoàn. Khi nhận thức rằng chúng ta có thể thực sự yêu thương chính mình,
chúng ta có một cảm giác thanh thản. Chúng ta không phải thường trực ở một tâm
trạng cố gắng trở nên hay tỏ ra là một người nào đó. Chúng ta có thể chỉ là
chính mình như mình đang là. Thật là dễ chịu khi là chính mình chứ không là
“một ai đó”. Tình yêu làm cho điều đó trở nên có thể có được. Vì lẽ đó, khi
chúng ta có thể hiểu và thông cảm người khác, chúng ta có thể để cho họ là
chính họ và yêu thương họ. Tất cả chúng ta đều có những cơ hội để thực tập điều
đó hàng ngày. Đó chính là một kỹ năng, như tất cả mọi tài khéo khác
No comments:
Post a Comment